نصر بن مزاحمنصر بن مزاحم بن یساری منقری التمیمی الکوفی، (م ۲۱۲ ق) مکنی به ابوالفضل، از مورخان شیعه است. فهرست مندرجات۲ - استادان ۳ - شاگردان ۴ - تألیفات ۵ - اتهام رجال‌شناسان اهل‌سنت ۶ - کتاب وقعة الصفین ۷ - رحلت ۸ - پانویس ۹ - منبع ۱ - اجمال زندگیکه در کوفه به دنیا آمد و بیشتر عمر خود را در بغداد به سر برد. در کوفه شغل عطاری داشت سپس در بغداد ساکن شد، وی از نسل تک‌نگارانی است که از روی علائق شیعی خود، به کار جمع‌آوری اخبار مربوط به جریان‌های شیعی عراق پرداخته است. ابن ندیم از وی یاد کرده، او را از طبقه ابومخنف دانسته و نوشته است که وی عطار بوده است. ابن ابی‌الحدید درباره ایشان گفته است: «نصر بن مزاحم شخصیتی ثقه و مورد اطمینان و استوار است و گفته‌ها و نقل‌هایش صحیح است. وی از روی هوا و هوس و دروغ چیزی نگفته است و از راویان حدیث به شمار می‌آید» [۱]
ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج۲، ص ۲۰۶.
۲ - استادانسفیان ثوری؛ شعبة بن حجاج؛ حبیب بن حسان؛ عبدالعزیز؛ یزید بن ابراهیم شوشتری؛ ابوالجارود؛ زیاد بن منذر. ۳ - شاگردانحسین بن نصر؛ نوح بن حبیب قوسی؛ ابوالصلت هروی؛ ابوسعید اشجع؛ علی بن منذر. ۴ - تألیفاتوقعة صفین؛ عین‌الورده؛ اخبارالمختار؛ المناقب؛ الغارات؛ الجمل؛ مقتل حجر بن عدی؛ مقتل‌الحسین (علیه‌السّلام) است. [۲]
شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۱۷۱.
۵ - اتهام رجال‌شناسان اهلسنتنصر از سوی رجال‌شناسان اهل‌سنت متهم شده و دلیل آن هم گرایش شیعی اوست. در برابر، نجاشی او را مستقیم‌الطریقه، صالح‌الامر می‌خواند و البته می‌فزاید که وی از ضعیفان روایت می‌کند. پس از آن از کتاب النهروان، کتاب المناقب، و کتاب اخبار محمد بن ابراهیم و ابوالسرایا، یاد می‌کند. [۳]
نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ص۴۲۸.
متن اخیر مربوط به حوادث آخرین سال‌های زندگی اوست.۶ - کتاب وقعة الصفینتنها کتاب برجای مانده او وقعة‌الصفین است. این تک‌نگاری مهم، در مورد استفاده ابن ابی‌الحدید در شرح نهج‌البلاغه بوده است. نسخه‌ای از آن در موزه بغداد بوده و در سال ۱۳۰۰ قمری چاپ شده است. در سال ۱۳۰۱ فرج‌الله کاشانی در تهران با تصحیح آن را چاپ کرد، امام چاپ مقبول آن با تحقیق محقق برجسته جهان عرب، عبدالسلام هارون به سال ۱۳۶۵ قمری انجام شده است. همان چاپ در ایران هم افست شده و با نام پیکار صفین توسط پرویز اتابکی به فارسی بسیار عالی و شیوا در آمده است. کتاب وقعة‌الصفین، از بهترین تک نگاری‌هایی است که از قرن وم برجای مانده و نشانگر اهیمت این تک نگاری‌هاست که بیش از نود و پنج درصد آن‌ها از میان رفته به ویژه، شیعه، با از دست دادن این قبیل آثر، لطمه فرهنگی زیادی دیده است. کتاب نصر بن مزاحم، کتابی است مسند. وی در بیشتر مواقع سند مطالب خود را آوررده و در ثبت جزئیات این جنگ مهم تاریخ اسلام، تمامی توان خود را بکار گرفته است. نام نصر بن مزاحم در کتاب الفتوح ابن اعثم فراوان آمده، جز آن‌که به خطا نعیم بن مزاحم آمده و متاءسفانه مصحح متوجه این مساءله نشده است. بنابراین، بسیاری از فقرات آثار نصر بن مزاحم را در فتوح می‌توان یافت. ۷ - رحلتوی به سال ۲۱۲ ه ق درگذشت رجوع به الاعلام زرکلی [۴]
زرکلی، خیرالدین، الاعلام للزرکلی، ج۸، ص۳۵۰.
و ارشاد‌الاریب [۵]
حموی، یاقوت، ارشاد‌الاریب، ج۶، ص۲۷۵۰.
و تاریخ بغداد [۶]
خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱۳ ص۲۸۴.
و الفهرست ابن ندیم [۷]
ابن ندیم، محمد ابن اسحاق، الفهرست، ص۹۳.
و الذریعه [۸]
آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱ ص۳۴۷.
و روضات‌الجنات [۹]
خوانساری، سیدمحمّدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، ص۷۳۲.
و مقاتل‌الطالبیین [۱۰]
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، ص۵۳۳.
و میزان‌الاعتدال [۱۱]
ذهبی، شمس‌الدین، میزان الاعتدال، ج۴، ص۲۵۳.
و لسان‌المیزان [۱۲]
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۶، ص۱۵۷.
شود.۸ - پانویس
۹ - منبعسایت اندیشه قم سایت علما و عرفا، برگرفته از مقاله «نصر بن مزاحم منقری»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۱/۲۰. |